“Qələbəyə addım-addım irəliləməyimiz insanların şüuraltında basdırılmış hisləri tamamilə üzə çıxardı”.
Bu sözləri Aztibb.az-a müsahibəsində mövcud müharibə şəraitinin cəmiyyətimizin ruh halına mümkün təsirlərini dəyərləndirən psixoloq İlahə Dadaşova deyib.
Həmin müsahibəni oxucularımıza təqdim edirik:
- Hazırkı müharibə şəraiti insanlara psixoloji cəhətdən necə təsir edib?
- Hər bir millətin, xalqın özünəməxsus kütlə psixologiyası var. Yəni, fərdi şəxslərin deyil, ümumi xalqın psixologiyası kütlə psixologiyası adlanır. Tarixən Azərbaycanın, ümumilikdə türkün kütlə psixologiyası mərdlik, cəsarət və qorxmazlıqla xarakterizə olunub. Bu baxımdan namus, qeyrət həmişə azərbaycanlılar üçün ön planda olub. Torpaqların geri alınmasının 30 il gecikməsi insanlarda kütlə psixologiyasını bir növ şüuraltında basdırıb və fərdi psixologiya yaranmağa başlayıb. Biz artıq kütlədən çıxıb, fərdə çevrilmişdik. Tək-tək hərəkət edir, tək-tək düşünürdük. Əksəriyyətimiz daha çox öz mənafeyimizi fikirləşirdik. Amma şüuraltında yatan heç nə məhv olmur, yoxa çıxmır. Bizim o milli dəyərlərimiz, milli psixologiyamız yoxa çıxmamışdı. Prosesin gecikməsi insanlarda özünəinamı aşağı saldığına görə, əksəriyyət bu hiss və duyğuları basdırmalı olmuşdu. Lakin mövcud müharibə şəraiti, gedişat və qələbəyə addım-addım irəliləməyimiz insanların şüuraltında basdırılmış hisləri tamamilə üzə çıxardı.
Azərbaycanlıların psixologiyasında, türkçülükdə həmişə birlik, cəsarət olub. Başıdik gəzmək, torpaqlarının artıq işğalda olmaması istər digər xalqların arasında, istərsə də öz aramızda qürurlanmaq ümumilikdə inamı artırıb. Sadəcə bəzi insanlar arasında, daha çox qadınlarda təşvişə meyllilik artıb. Çünki qadınlar daha çox emosionaldır, həssasdır. Sentyabrın 27-sindən bu günədək psixoloq olaraq deyə bilərəm ki, müraciətlərin arasında təşvişlər, narahatçılıqlar daha da çoxalıb. Xüsusən də nevroz problemi olan insanların bu gedişatda narahatlıqlarının artması normaldır. Yəni, gözlənilən bir haldır.
- Ordumuzun əldə etdiyi qələbə fonunda insanlarımızda xarakter dəyişikliyi müşahidə oluna bilər?
- Xarakter dəyişikliyi özünü fərdi psixologiyadan kütləvi psixologiyaya keçid olaraq özünü göstərir. Bundan sonra artıq hamı bir-birinə kömək etməyə çalışacaq. Əsas səbəb özünəinamın qazanılmasıdır. İnsanlarımız artıq hiss edir ki, şəhid ailələri, hərbiçi ailələrinə, əsgərlərə köməklik edə bilərəm. Hamı o gücü özündə görür, hiss edir. Bu, xarakter dəyişikliyi deyil, tarixən bizdə olan xüsusiyyətlərin yenidən qazanılmasıdır. Tarix boyu sərkərdələrimizdə, qəhrəmanlarımızda olan xüsusiyyətləri hər birimizin qazanmasıdır. Torpaqlarımız işğal altında idi və bu, bizim başımızı aşağı salır, boynubüküklük yaradırdı, özünə inamsızlığa gətirib çıxarırdı. Bir xalq olaraq özümüzə inanmırdıq, “Görəsən nə vaxtsa o torpaqları ala bilərik?” deyirdik. Bu sualın cavabı formalaşdığına görə, artıq özünə inam var və başıdik gəzə bilirik. Mövcud proseslər fonunda xalqda olan, lakin şüuraltında yatan xarakterlər üzə çıxdı.
- Əgər keçmişdə olduğu kimi ermənilərlə azərbaycanlıların birlikdə yaşaması mümkün olarsa, insanlarımız buna hazırdırmı?
- Ermənilərlə azərbaycanlıların bir yerdə yaşaması üçün bizə illər lazımdır. Əslində, əhali arasında sorğu keçirsək, bir çoxlarının cavabı “xeyr” olacaq. Çünki bu, insanlar arasında əlavə təşviş yarada bilər. Tarixən biz bilirik ki, həmişə qonaqpərvərlik, unutqanlıq göstərib birlikdə yaşamışıq. Psixologiyada belə bir qayda var ki, insan səhvlərindən qorxmalı deyil, sadəcə dərs götürməlidir. Xalq olaraq keçmiş səhvlərimizdən dərs götürməliyik. Əgər birlikdə yaşamalı olsaq da, əvvəlki kimi onları içimizə buraxmamalı, aramızda hər zaman məsafə saxlamalıyıq. Çünki onların kütlə psixologiyasında bizdə olmayan hiyləgərlik, arxadan zərbə endirmək kimi xüsusiyyətlər var. Qeyd edim ki, kütlə psixologiyası genetik olaraq ötürülür. İllərlə biz nəyin günahını yaşamışıq? İllərlə birlikdə yaşayıb, arxamıza baxmamışıq. “Bu dəfə olmaz” deyərək bizə edilənləri unutmuşuq. Lakin kollektiv şüuraltı, hər bir millətin kütlə psixologiyası unudulmamalıdır. Erməni xalqında bu xüsusiyyət var. Əgər onlarla birgə yaşayası olsaq, davamlı olaraq bir gözümüz arxada olmalı, özümüzü qorumalıyıq. Bu da insanlarda istər-istəməz əlavə gərginlik yaradacaq. Yaşananları həzm etmək üçün bizə illər lazımdır. O yol uğrunda övladını itirən şəhid anasına bir müddət biz deyə bilməyəcəyik ki, siz Qarabağda erməni xalqı ilə birlikdə yaşayın. Və yaxud orada hər-hansı münaqişə olduqda da azərbaycanlını heç vaxt buna görə günahlandıra bilmərik. Çünki müharibənin özü də insanlara travmadır və insan yaşadığı travmanı asanlıqla unuda bilmir. Bir erməni ilə qonşu olmaq da hər gün o travmanı xatırlamaq deməkdir. Bunları nəzərə alaraq, qeyd etdiyim məsələlərə görə də biz buna hazır deyilik və bəlkə də buna hazır olmaq üçün illər lazımdır.
- Koronavirusa yoluxma hallarında da yenidən sürətli artım muşahidə olunur. Bu fonda karantin rejimi uzanarsa, insanlar arasında aqressiya yenidən kütləvi hal ala bilər?
- Yenidən karantin başlayarsa, insanlarda aqressiya artacaq. Lakin bundan öncəki qədər olmayacaq. Artıq hər kəsdə belə bir fikir formalaşıb ki, dövlətimiz nə deyəcək, nə qanun qoyacaqsa, biz də ona hazırıq. Çünki dövlət başçısı insanların çoxdan gözlədiyi bir addımı atdı, uğurlu nəticəni aldı. Bununla da insanlardakı əvvəlki aqressiya söndü. Əvvəl iki aqressiya birləşirdi və kəskin psixoloji travmalar yaranırdı. İndi isə biri artıq aradan qalxıb. Bundan sonra yalnız maddi məsələlərlə bağlı insanlarda müəyyən çətinliklər ola bilər. Ancaq insanların uğur və qələbə üçün buna dözə biləcəyini düşünürəm. Bu dəqiqə insanların prioritet məsələsi Qarabağ mövzusu, müharibəni uğurla, qələbə ilə başa vurmağımızdır.
İnsanlarda bundan öncəki aqressiya zamanı daxili, maddi, sosial konfliktlər daha çox idi. İndi sanki sosial və daxili konfliktlərimizi həll edirik. Xalq birləşərək maddi problemlərin də öhdəsindən gələ bilər.
