“Çox vaxt valideynlər eşitmə problemini hiss edə bilmir. Odur ki, müayinə zamanı ilk olaraq eşitmə müayinəsi aparılır. İkinci mərhələdə uşağın artikulyasiya orqanlarının vəziyyəti yoxlanılır”.
Bunu Aztibb.az-a müsahibəsində Narınc Psixologiya Mərkəzinin Gəncə filialının defektoloq-loqopedi Günel Əliyeva deyib.
Onun sözlərinə görə, uşaq kəkələyirsə, ilk dəfə kəkələmənin əmələ gəldiyi vaxt, onun hansı şəraitdə gücləndiyi müəyyən edilməlidir.
- Nitq qüsurları necə müəyyən edilir?
- Nitq qüsurlarının aşkar edilməsində fərdiçilik prinsipi xüsusi rol oynayır və bu, bir neçə mərhələdən ibarət olur.
“Nitq müayinə olunmamışdan əvvəl valideynlərlə söhbət aparılır. Söhbət zamanı uşağın keçirdiyi xəstəliklər, zədələnmələr, yaşadığı şərait, nitq dinamikası və s. haqqında malumatlar toplanılır. Bundan əlavə, uşağı əhatə edən mühit, yəni ailədə müxtəlif dildə danışan və ya qüsurlu danışan ailə üzvlərinin mövcud olması müəyyən edilir”.
- Nitq qüsurlarının yaranmasına səbəb nədir?
- “Nitq qüsurlarının bir səbəbi də eşitmənin pozulmasıdır. Çox vaxt valideynlər bunu hiss edə bilmirlər. Odur ki, müayinə zamanı ilk olaraq eşitməyə baxılır. İkinci mərhələdə uşağın artikulyasiya orqanlarının vəziyyəti yoxlanılır. Dilin qısalığı, uzunluğu, qalınlığı, dilçəyin olub-olmaması, haça olması, dişlərin çox xırda, seyrək və ya heç olmaması, ağız qapanması, dodaqların, yumşaq və sərt damağın vəziyyəti, ağız suyunun axması, nəfəsalma, ümumilikdə artikulyasiya aparatının hərəkətliliyi nəzərdən keçirilir.
Üçüncü mərhələdə isə uşağın nitqi müayinə olunur”.
- Nitqin müayinəsində nələrə diqqət etmək lazımdır?
- “Nitq qüsurları fonetik, qrammatik və leksik xarakter daşıyır. Nitqin müayinə edilməsində bunlara ciddi fikir verilməlidir. Bu mərhələdə uşağın söz ehtiyatı, qurduğu cümlələrin qrammatik quruluşu təhlil edilir. Söz ehtiyatını təyin etmək üçün uşağa əşyaların adlarını demək, verilən sözlərə sinonimlər, antonimlər, eyniköklü sözlər tapmaq, şəkil üzrə danışmaq kimi tapşırıqlar vermək olar.
Növbəti mərhələdə səs tələffüzu (hər bir səsin ayrı-ayrılıqda və sözün müxtəlif hissələrində tələffüzü) yoxlanılır. Məktəbli uşaqlarda oxu və yazı fəaliyyəti də yoxlanılır. Sonrakı mərhələdə fonematik qavrama müayinə edilir”.
- Belə uşaqlarla necə ünsiyyət qurmaq lazımdır?
- “Bunun üçün uşağa danışıq səsləri ilə digər səslərin fərqləndirilməsi, ətrafda olan səslərin (maşın, külək, ayaqqabı, itin hürməsi, uşaqların gülüş səsi va s.) təyini, kar və cingiltili səslərin tək, hecalarda və sözlərdə müqayisə edilməsi tapşırığı verilir. Səs tələffüzü və nitqdəki qüsurların aşkarlanmasını sadələşdirmək üçün xüsusi seçilmiş mətn və şəkillər hazırlamaq olar. Çalışmaq lazımdır ki, seçilmiş sözlərdə samit səslər əsasən əvvəldə, ortada və axırda işlənsin, lakin bu şəkillərin sayı minimum olsun Bu, müayinə prosesinin yorucu və çox uzun olmasının qarşısını alır”.