Döş xərçəngi qadın reproduktiv sisteminin şişləri arasında ən təhlükəli şişdir. Digər şişlər də az təhlükəli deyillər, sadəcə daha az rastlanılır.
Aztibb.az onkoloq, ginekoloq, cərrah, tibb elmləri doktoru, professor Natalya Levçenko ilə ginekoloji onkologiya mövzusunda xarici KİV-də dərc olunan müsahibəni təqdim edir.
Risk dairəsi
- Natalya Evgenievna, döş xərçəngindən sonra qadınlarda ən çox rast gəlinən xərçəng növü hansıdır?
- 2021-ci ildə dünyada xərçəng xəstəliyinin strukturunda uşaqlıq yolu xərçəngi 8,1%, uşaqlıq boynu xərçəngi 4,9%, yumurtalıq xərçəngi 4,2% təşkil edib ki, bu da əvvəlki illərlə müqayisədə yüksəkdir. Bu, təkcə xərçəng xəstəliyinin ümumi sayının artması ilə deyil, həm də diaqnozun təkmilləşdirilməsi ilə bağlıdır.
– Həkimlər tez-tez xəstələrin gec gəlməsindən şikayətlənirlər. Ginekoloji onkologiya necə, istisna deyil?
- Xoşbəxtlikdən səhiyyə sistemi orta inkişaf etmiş ölkələrdə vəziyyət dəyişir. Cəmiyyətin xəstəliklə bağlı məlumatlılığı imkan yaradır ki, bu gün uşaqlıq boynu və uşaqlıq yolu xərçəngi olan xəstələr şiş prosesinin ilkin mərhələlərində daha çox müraciət edirlər. Belə xəstələrin 90%-nin beş illik sağ qalma proqnozu var.
Ancaq başqa bir ciddi problem var: uşaqlıq boynu xərçəngi (CC) xeyli cavanlaşıb. Əvvəllər adətən yaşlı qadınlarda aşkar edilirdisə, bu gün gənc və orta reproduktiv yaşda olan xəstələr çoxdur. Çox güman ki, bu, cinsi fəaliyyətin erkən başlaması və baryer kontraseptiv üsullardan istifadə etmək istəməməsi ilə əlaqədardır. Qadın iltihabi xəstəliklərinin nəticəsi əvvəlcə displaziya, sonra xərçəngdir.
– Uşaqlıq boynu xərçənginin yoluxucu xəstəlik olduğu sübut olunub. Yəni ona yoluxmaq olar?
– Uşaqlıq boynu xərçəngi həqiqətən də virusla bağlıdır. Cəmi 15 il əvvəl alman alimi Harald zur Hausen cinsi yolla keçən insan papillomavirusu (HPV) ilə bu və bəzi digər xərçəng növlərinin inkişafı arasındakı əlaqəni kəşf etdiyinə görə Nobel mükafatı aldı. Ancaq xərçəng ola bilməzsən.
– Gənc və ya yaşlı qadınların endometrial xərçəngə tutulma ehtimalı çoxdurmu?
– Bu diaqnoz metabolik sindromdan, yəni bir xəstəlik triadasından əziyyət çəkən, müşayiət olunan endokrin patologiyası olan xəstələr üçün xarakterikdir. Diabetes mellitus, arterial hipertenziya, piylənmə. Belə qadınlarda gənc yaşda endometrium xərçənginə tutulma riski yüksəkdir.
Əsas problem
– Ginekoloji onkologiyada ən böyük problem nədir?
- Yumurtalıq xərçəngi. Bu xəstəliklə xəstələrin 65-80% -i III-IV mərhələlərə çatır və residiv nisbəti 70% -dir. Bu, "səssiz" bir xəstəlikdir və xəstələr bunu yalnız qarınlarında həcm artmağa başlayanda, mayenin yığıldığı yerdə (astsit meydana gəlir) hiss etməyə başlayırlar. Ancaq təəssüf ki, bu artıq şiş prosesinin inkişaf etmiş bir mərhələsini göstərir. Yumurtalıq xərçəngini müalicə etmək çox vaxt qeyri-mümkündür, baxmayaraq ki, onu idarə etmək və residivsiz dövrü uzatmaq olar. Əksər xəstələr müalicədən sonra beş il ərzində sağ qalırlar. Lakin sonra onların bir çoxu residivdən əziyyət çəkir və bundan ölürlər. Ancaq bu, yumurtalıq xərçənginin müalicəsinin faydasız olduğu anlamına gəlmir. Əksinə, o, yeni nəsil kimyaterapiya dərmanlarına yaxşı cavab verir.
– Bu gün ginekoloji onkoloji xəstəliklərin müalicəsində hansı üsullardan istifadə olunur?
– Bütün üsullar istifadə olunur – reproduktiv və hormonal funksiyaların (ehtimal ki, erkən mərhələdə) qorunub saxlanılması ilə ultra konservativ əməliyyatlardan tutmuş ümumi şiş prosesləri üçün geniş kombinə edilmiş cərrahi müdaxilələrə qədər. Əməliyyatlar laparoskopik, laparotomiya, transvaginal girişdən istifadə etməklə həyata keçirilir və robotik cərrahiyyə fəal şəkildə istifadə olunur.
Lakin ginekoloji onkologiyada müalicənin effektivliyi (ümumiyyətlə onkologiyada olduğu kimi) ilk növbədə müalicənin nə qədər əhatəli olmasından asılıdır. Biz fənlərarası yanaşmaya riayət edirik. Biz həftəlik onkoloji konsultasiyalar keçiririk, burada cərrahi onkoloqlar, kimyaterapevtlər və radioloqlar qrupu hər bir xəstəni müzakirə edir və mövcud klinik tövsiyələr əsasında fərdi müalicə planı tərtib edir.
Ümidini yaşat!
– Uşaqlıq yolu xərçəngi ilə reproduktiv funksiyanı qorumaq mümkündürmü?
– İlkin mərhələdə mümkündür. Belə xəstələr əksər hallarda konservativ şəkildə, bir il hormon terapiyası ilə müalicə olunur, sonra onlara özbaşına və ya köməkçi reproduktiv texnologiyaların köməyi ilə hamilə qalmaq imkanı verilir. Kimyaterapiyaya başlamazdan əvvəl yumurta əldə etmək və saxlamaq mümkündür ki, qadın daha sonra onlardan istifadə edib uşaq dünyaya gətirə bilsin.
Həm də sərhəddə olan şişlər zamanı reproduktiv funksiyanı qorumaq mümkündür. Ancaq tibbin inkişafına baxmayaraq, hər hansı bir qeyri-radikal müalicə potensial olaraq residiv riski ilə əlaqələndirilir və yalnız bir onkoloqun yaxından nəzarəti altında mümkündür.
– Qadın cinsiyyət orqanlarının xərçəngindən özünüzü necə qorumalıdır?
- Genetikadan çox şey asılıdır. Əgər qadında “ailəvi” xərçəng varsa və ya döş və yumurtalıq xərçənginə (BRC1 və BRC2) səbəb olan mutasiyaya uğramış genin daşıyıcısıdırsa, reproduktiv sistem xərçənginin inkişaf riski kifayət qədər yüksəkdir. Belə irsiyyətlə daha tez-tez monitorinq lazımdır. Belə olduqda gənc yaşda xərçəng inkişaf etdirən qadınlarda mutasiyaları müəyyən etmək üçün genetik testlərə göndərilir.
Endometrium xərçəngi bəzi amillərin birləşməsi ilə təhrik edilir: oturaq həyat tərzi, piylənmə və arterial hipertenziyaya səbəb olan karbohidratlar və yağlarla zəngin bir pəhriz. Belə xəstələrdə piy toxuması estrogen deposu əmələ gətirir, onların artıqlığı fonunda hormonal pozğunluqlar baş verir və nəticədə hormondan asılı şişlər əmələ gəlir.
Uşaqlıq boynu xərçənginin əsas qarşısının alınması HPV-yə qarşı peyvənddir, o cümlədən kişilərdə anogenital ziyillərin, penis xərçənginin və HPV ilə əlaqəli bir sıra digər xəstəliklərin inkişafından qorumaq üçün tövsiyə olunur.
