Türkəçarə müalicə üsulları əlacı tapılmayan xəstəliklər üçün hər zaman ümid olub. Üsəlik xəstənin psixoloji vəziyyətini müsbət auraya kökləmək baxımından müalicə ilə yanaşı duaların edilməsi də xəstənin sağalmasına əhəmiyyətli təsir edib.
Aztibb.az xalq müalicə üsulunda türkəçarənin müxtəlif sahələri və faydaları haqqında növbəti yazını təqdim edir.
Türkəçarəçilər uzunmüddətli təcrübələri nəticəsində bitki çiçəklərinin, yarpaqlarının, toxumlarının, meyvələrinin və köklərinin müalicəvi xüsusiyyətlərini tapıblar. İlin isti fəsllərində bu bitkilər toplanır, qurudulur sonra isə istifadə edilir. Əgər bitki vaxtında toplanmasa, onun tərkibi dəyişir və təsiri azalır.
Bitkilərin saxlanması qaydasını da bilmək çox vacibdir. Dərmanın hazırlanması üçün lazım olan bitkiləri onu tanıyan, bilən adam toplayır və xüsusi yerlərdə saxlayır.
Məlum məsələdir ki, hər bir dərman bitkisinin insan orqanizminə müəyyən təsiri onun tərkibində olan təsiredici maddələrin az və ya çox olması ilə qiymətləndirilir. Dərman bitkilərinin tərkibində olan təsiredici maddələrin miqdarı həmin bitkilərin inkişaf dövrü ilə əlaqədardır. Təsiredici maddələr adətən dərman bitkilərinin müəyyən hissələrində-köklərində, gövdələrində, yarpaqlarında, çiçəklərində müxtəlif vaxtlarda, müxtəlif miqdarda olur. Buna görə də bitkilərdə olan dərman xammalının ancaq lazımi hissələri toplanaraq tədarük edilir.
Bitkilər yağışlı, sisli və rütubətli havalarda yığılmamalıdır. Yalnız təmiz və ləkəsiz olan bitkiləri toplamaq lazımdır. Qurudulmaq üçün yığılan bitkilər (köklər xaric) qəti yuyulmamalıdır! Bitkinin yığıldığı yerlərin təmizliyi də çox vacibdir. Şəfalı bitkilər avtomobil yolu kənarından yığılmamalıdır. Bitkilərin dərmanlanmamış ərazidən yığılmasına diqqət etmək lazımdır. Əkin sahələri yaxınlığındakı bitkilərin üzərinə gübrə və dərmanların külək vasitəsilə gəlib çatması ehtimalı olduğundan, belə ərazilərdən şəfalı bitkiləri yığmaq olmaz.
Dərman bitkilərindən hansının faydalı olub olmamasını müəyyənləşdirmək o qədər də asan olmayıb və uzun zamanla əldə edilmiş təcrübə xalqın yaddaşında günümüzədək qorunub saxlanılıb və bitkinin hər bir hissəsinin təsir vasitəsi öyrənilib.
Müalicə məqsədilə istifadə edilən mədəni və yabanı dərman bitkilərinin ağac, kol və ya otşəkilli nümayəndələri olur. Yabanı dərman bitkiləri - çöllərdə, meşələrdə bitir. Bunlara itburnu, sürvə, kəklikotu, andız, çobanyastığı, çöl qatırquyruğu, bağayarpağı və s. aiddir. Mədəni dərman bitkiləri - zəfəran, nanə, boranı, gülümbahar kimi bitkilər insanlar tərəfindən becərilir. Müalicə məqsədilə bir çox kənd təsərrüfatı bitkilərinin müəyyən hissələrindən də istifadə edilir.
Zaman keçdikcə bitkilərlə bərabər heyvanat aləminin və mineralların xüsusiyyətləri dərindən öyrənilib və müalicə üsullarında onlardan da istifadə edilib. Beləliklə türkəçarə müalicədə bitki, heyvan və mineral mənşəli maddələr geniş yer tutub.
XIX əsrin ikinci yarısından başlayaraq kimya elminin və yüngül sənayenin sürətlə inkişafı kimyəvi preparatların yüksək dərəcədə istehsalını və tətbiqini genişləndirdi. Nəticədə bəzi xəstəliklər, xüsusilə yoluxucu xəstəliklər keçmişdə kəskin formada keçirdisə, sonralar xroniki formalarda rast gəlindi. Bunun da əsas səbəbi xəstəliklər zamanı kimyəvi dərman preparatlarının həddən çox və lüzumsuz yerə tətbiq olunması idi.
Baxmayaraq ki, müasir tibb durmadan inkişaf edir, dünyada etnobioloji üsulların effektivliyinin öyrənilməsi istiqamətində də tədqiqatlar genişlənməkdədir. Belə qənaətə gəlinib ki, etnobiologiyanın bir qolu sayılan etnobotanikadan, başqa sözlə, xalq təbabətindən istifadə etmək daha effektiv və ziyansızdır.
Hazırda da xalq təbabəti, təbii müalicə üsulları ilə məşğul olan təbiblərimiz var. Kimyəvi dərmanın faydalı tərəfi ilə yanaşı, zərərli təsirlərinin də çox olduğu bilindiyindən, xəstəliklərin müalicəsi zamanı bitki mənşəli dərmanlara, uzunmüddətli təcrübəyə əsaslanan qaydalara geniş yer verilir.
Təbii vasitələlərlə müalicə aparılarkən xəstəliyin əlamətləri dəqiq müəyyən edilir, sonra ona uyğun dərman hazırlanır. Müalicə həkim tərəfindən və ya onun məsləhəti və nəzarəti altında aparılmalıdır. Belə olduqda müalicənin nəticəsi daha səmərəli olar.
Dünyanı bürüyən xəstəliklər, epidemiya və pandemiyalar zamanı müasir tibb belə bir virusun əlində aciz qalır və belə hallarda insanlar yenə də üzünü təbiətin onlara bəxş etdiyi “yaşıl dünya”ya tuturlar.
Hələ ötən il COVID-19 pandemiyası başlanan ərəfədə Çində xəstəxanalara yerləşdirilənlərin hamısına adi müalicə ilə yanaşı, Çin təbabətinin ənənəvi üsulları da tövsiyə olunurdu. Müalicə formulu Hançjou şəhərinin Səkkizinci Xalq Xəstəxanasında hazırlanırdı. Regional hakimiyyətin təsdiqindən keçən bu formul Quandun əyalətinin Elm və Texnologiya Nazirliyi tərəfindən rəsmən tanındı. Xəstələrə həm bəlğəmə görə, həm də iltihaba qarşı ənənəvi vasitə təyin olunurdu. Bu ənənəvi dərman iynəyarpaq və biyan kökü də daxil, müalicəvi bitkilər əsasında hazırlanırdı.
Bu gün tibb mütəxəssisləri xəstəliklərin müalicəsində biotənzimləyici təbabət metodikasından da istifadə edirlər ki, bu metodika orqanizmin tarazlığı pozulmuş biosistemlərinin bərpasına yönəlib. Dünyada bu metodikanı tətbiq edən klinikalar mövcuddur və hər birinin də fəaliyyəti bioloji təbabətə əsaslanır. Bu sahə xalq təbabətindən fərqlənir. Biotənzimləyici sistemli təbabət perspektivli sahə olaraq getdikcə inkişaf edir və sübut olunmuş elmi tədqiqat bazasına söykənib.
Əslində türkəçarə dediyimiz sahə də böyük elmi əsası olan qədim türk təbabətidir. Mütəxəssislər də bildirir ki, səhiyyə təşkilatları tərəfindən təsdiq olunmuş, dövlət reyestrindən keçmiş, elmi cəhətdən əsaslandırılmış türkləçarə metodları müalicə vasitəsi kimi istifadə oluna bilər. Bu üsullar dünya təcrübəsində farmakologiya üsulları kimi təsdiq edilir və dövlətlərin səhiyyə qurumlarının reystrində olur.
Ölkəmizin florasına daxil olan ali bitkilərin və meyvələrin bir çoxu dərman əhəmiyyətlidir və insanlar hələ qədim zamanlardan bəri onlardan bu və ya digər xəstəliyin müalicəsində istifadə esiblər. Belə xüsusiyyətə malik bitkilər 1800-dən çox növlə təmsil olunurlar ki, bu da Azərbaycan florasına daxil olan ümumi bitki növlərinin 40%-dən çoxunu təşkil edir. Qeyd etmək lazımdır ki, bu saya başqa yerlərdən gətirilərək yerli şəraitə introduksiya edilən növlər də daxildir.
Hazırda Azərbaycan alimlərinin аpаrdıqları еlmi tədqiqаtlаr nəticəsində ölkədə 178 fəsil və 740 cinsi təmsil edən dərmаn bitkisi аşkаr еdilib, 400-ə qədər bitki təbаbətdə sınаqdаn kеçirilib, 90 növün sənаyе əhəmiyyətli olduğu öyrənilib. 100-dən çох qiymətli dərmаn mаddələrinin yеni mənbələri müəyyən edilib. Аlınаn mаddələr və dərmаn prеpаrаtlаrı alimlərimiz tərəfindən pаtеntləşdirilib.
Türkəçarə müalicəsi ilə bağlı başlıca vəzifələrdən biri onun təcili toplanıb sistemləşdirilməsi və elmi təbabətdə istifadə edilməsidir. Unutmaq olmaz ki, bu müalicə üsulunun bilicilərinin sayı gündən-günə azalmaqdadır.
