Rusiya Elmlər Akademiyasının akademiki, Novosibirsk Dövlət Universitetinin Təbiət Elmləri Fakültəsinin bionanotexnologiya, mikrobiologiya və virusologiya laboratoriyasının rəhbəri Sergey Netesov hansı virusların ən təhlükəli və hansının bəşəriyyətə fayda verə biləcəyini “Gazeta” nəşrinə müsahibəsində danışıb.
Aztibb.az müsahibənin davamını təqdim edir:
- Ən hiyləgər viruslara keçək. Onlar haqqında bizə məlumat verin.
- Burada birinci yeri haqlı olaraq eyni HİV tutur. İkinci yerdə isə herpes virusları sırasına aid virusları qoyardım. Bu müxtəlifliyin virusları neyronlarda və bədənin digər "depolarında" gizlənə bilər.
50 yaşdan yuxarı dünya əhalisinin 60% -dən çoxu birinci və ya ikinci növ herpes viruslarına yoluxur.
Üçüncü yerdə ən hiyləgərləri götürsək, papillomavirusları qoyardım. Onların çoxlu genotipləri var, əllidən çox. Bəziləri ilə yoluxma isə müxtəlif xərçəng növlərinə gətirib çıxarır.
Onların törətdiyi xərçəng, döş xərçəngindən sonra qadınlarda ən çox görülən ikinci xərçəng olan uşaqlıq boynu xərçəngidir. Əgər döş xərçəngi əsasən insan genomunda irsi olan mutasiyalardırsa, insan papilloma viruslarının yaratdığı xərçəng irsi xarakter daşımır. Bu cinsi yolla ötürülən viral infeksiyanın tipik təzahürüdür.
- Papillomavirus niyə xərçəngə səbəb olur?
- Bu hələ aydın deyil. Bu virusu hepatit B virusu kimi öyrənmək olduqca çətindir, çünki onu hüceyrə kulturalarında yetişdirmək mümkün deyil. Hepatit B virusunu becərməyi öyrəndikləri yalnız bir sistem var, lakin bunlar çox bahalı olan xüsusi hüceyrə mədəniyyətləridir. Və sonra, onlarda çox yavaş çoxalır.
- İndi ən sürətli mutasiyaya uğrayan viruslar. Hansını birinci yerdədir?
- Təbii ki, qrip. Hepatit C-ni ikinci yerə qoyardım, HİV ilə öz yerini bölüşür. Üçüncüsü, koronavirus. Pandemiya zamanı dedilər ki, yavaş-yavaş mutasiya edir. Onun nə qədər variant verdiyini hələ görməmişik... İndi onları saymaq çətinləşir və yunan əlifbasının hərfləri, görünür, onları təmsil etmək üçün kifayət etmir...
- Koronavirus siyahınızda üçüncü yerdədir?
- Bəli. Lakin onun RNT polimerazının mutasiya qabiliyyəti qrip virusundan daha az inkişaf etmişdir. Və onun genomunda yalnız bir fraqment var ki, bu da dəyişmə qabiliyyətini azaldır.
- İndi ən böyük və ən kiçik viruslardan danışaq. Ən böyükləri, bildiyim qədər, bakteriyaların ölçüsünə çatır?
— Bəli, genom ölçüsünə görə ən böyüyü pandoravirus və mimivirusdur. Amma fakt budur ki, onlar insanlara təsir etmir. Bunlar amöbalarda olan viruslardır. Mövcud insan virusları arasında bunlar herpes viruslarıdır. Onların genomu təxminən 250 min nukleotiddir.
- Ən böyük virusların genomunda neçə nukleotid var? Bu herpes virusundan nə qədər çoxdur?
- Pandoraviruslar üçün 2,5 milyona qədər. E. coli (Escherichia coli - redaktorun qeydi) bakteriyasının da təxminən 2,5 milyonu var.Yəni bu iri virusların genomu ölçülərinə görə ən sadə bakteriyaların genomları ilə müqayisə edilə bilər.
- Ən kiçik virusun adı nədir?
- Hepatit B. Bu, ən kiçik DNT tərkibli virusdur. Genomda 3200 nukleotid var.
- İndi bakteriofaqlar haqqında - bəşəriyyətin öz xidməti üçün istifadə etməyə çalışdığı viruslar.
- Bunlar bakterial viruslardır. Bütün müstəqil canlı orqanizmlərin bakteriyadan başlayaraq parazitləri var.
- Yəni, insanlarda da belə bir virusun olması tamamilə mümkündürmü?
- Alimlər artıq insanlarda xəstəliyə səbəb olmayan bir sıra viruslar aşkar ediblər. Amma onların üstünlük verib-verməməsi hələ də bəlli deyil. Məsələn, hələ bilinməyən hepatitə səbəb olduğundan şübhələnərək aşkar edilmiş bir virus var. Çünki hələ də törədicisini tapmaq mümkün olmayan xroniki qaraciyər xəstəlikləri var. Bu, törədicisi bilinməyən bütün qaraciyər xəstəliklərinin təxminən 3-4%-ni təşkil edir.
Biz tapmağa çalışdıq və artıq bir neçə namizəd virus tapdıq, onlardan biri TTV virusudur. Məlum oldu ki, çox adamda var. Amma qaraciyər xəstəliyinə səbəb olmur. Ancaq mövcud olduğu üçün nəyəsə səbəb olmalıdır?
Mən bu insanlarla başqaları arasında hər hansı bir peşəkar meyl və ya fərqlilik göstərəcək heç bir əsər görməmişəm. Amma düşünürəm ki, bu kəşflər hələ qarşıdadır. Virusların insanın təkamülündə və onun müəyyən keyfiyyətlərinin təzahüründə rol oynaması və oynamağa davam etməsi çox inandırıcı bir fərziyyədir.
Əvvəli bu linkdə:
https://aztibb.az/az/news/29336
