Viruslar dünyası böyükdür və təbii ki, onun öz çempionları var. Bəzi viruslar tez öldürür, digərləri isə insan orqanizminə görünən zərər vermədən yaşamağı öyrəniblər.

Rusiya Elmlər Akademiyasının akademiki, Novosibirsk Dövlət Universitetinin Təbiət Elmləri Fakültəsinin bionanotexnologiya, mikrobiologiya və virusologiya laboratoriyasının rəhbəri Sergey Netesov hansı virusların ən təhlükəli və hansının bəşəriyyətə fayda verə biləcəyini “Gazeta” nəşrinə müsahibəsində danışıb.

Aztibb.az müsahibəni təqdim edir:

- Ən ölümcül viruslardan başlayaq. Bu “çəki kateqoriyası”nda üç rekordçunun adını çəkə bilərsinizmi?

- Yəqin ki, HİV-i birinci yerə qoyardım. Ancaq qeyd edim ki, bu, dünyada ən dəhşətli patogen deyil, çünki o, bakteriya və parazitlər, o cümlədən mikobakteriyalar - vərəmin törədicisi, parazitlər - malyariya, və əlbəttə ki, pnevmokoklardır. Bunlar ən çox yayılmış və ən təhlükəli yoluxucu agentlərdir, çünki bu infeksiyalar birlikdə çox sayda insanı öldürür.

Ancaq yenə də viruslara qayıtsaq, bu HİV-dir. O, özlüyündə ölümə səbəb olmur: immun çatışmazlığı, həmin QİÇS-i (qazanılmış immunçatışmazlıq sindromu) yaradır. Və bu, yuxarıda qeyd olunan bakteriyalar və mikobakteriyalar da daxil olmaqla bir çox digər patogenlər tərəfindən istifadə olunur.

İkinci yerdə Denge qızdırması virusu gəlir. Üçüncü yerdə viral hepatitlər var - hamısı birlikdə: A, B, C, D və E. Son üç ildə isə əlbəttə ki, SARS-CoV2, hazırkı koronavirus. 2020-ci ildə ABŞ-da bu, ürək-damar xəstəlikləri, xərçəng və bədbəxt hadisələrdən ölümlərdən sonra dördüncü əsas ölüm səbəbi idi.

- Sizcə, niyə HİV ən ölümcüldür?

- İmmunitet sisteminin hüceyrələrinə hücum edir. Hal-hazırda bu virusun çox baha başa gələn iki müalicəsi var. Lakin onlarla cəhdə baxmayaraq, ona qarşı peyvənd hazırlamaq hələ ki mümkün olmayıb. Çünki o, immun reaksiyadan yayınır.

- HİV-ə qarşı peyvənd hazırlamaq üçün çoxlu cəhdlər olub. Bu niyə belə çətindir?

- Doğrudan da, cəhdlər çox olub. Son onilliyin əvvəlində bu cəhdləri nəzərdən keçirən "Science" jurnalının bir nömrəsi nəşr olundu. Orada 50-yə yaxın namizəd vaksin təsvir edilmişdi və bu məqalə, təəssüf ki, onların heç birinin təsirli olmadığı qənaəti ilə tamamlanmışdı.Fakt budur ki, bu virus hüceyrədən kənara çıxmadıqda immunitet sisteminin "tutması" üçün çox çətindir.

- Denge virusunu ikinci yerə qoyursunuz. Bunun üçün peyvənd varmı?

- Üçüncü və ya dördüncü eksperimental peyvənd sınaqdan keçirilir, lakin onun uzun müddət effektiv işləyəcəyinə dair yekun inam yoxdur. Ancaq bu vəziyyətdə böyük ümid var, çünki hazırda sınaqdan keçirilən namizəd vaksinlər çox yaxşı qoruyucu təsir göstərir.

Denge qızdırması bir neçə onilliklər əvvəl bütün dünyaya yayılmağa başladı. Ağcaqanadlar Aedes aegypti və Aedes albipictus (pələng ağcaqanadları adlanır) tropik və subtropik ölkələrə yayılmağa və bu infeksiyanı yaymağa davam edir. Əvvəllər yalnız tropik zonanın məhdud ərazilərində rast gəlinirdi, lakin indi bütün tropik zonada və subtropiklərin əksəriyyətində yayılmışdır. Və reallıqda hər il 40 milyona qədər insana bu xəstəlik diaqnozu qoyulur.

-Hepatiti üçüncü yerə qoyursunuz. Niyə? Onlar tamamilə fərqlidirlər.

- Ona görə dedim: bütün hepatitlərin cəmi. Hepatit A ilə mübarizə əslində asandır - peyvənd hazırlanır. Hepatit B ilə mübarizə kifayət qədər asan görünür: 35 ildən artıqdır ki, geniş istifadə olunan çox təsirli bir peyvənd var. Çiçək xəstəliyində olduğu kimi, onu aradan qaldırmaq üçün bir proqram da nəzərdə tutulmuşdu.

Digər yandan peyvənd əleyhinə insanlar bu peyvəndin autizm kimi xroniki xəstəliklərə səbəb olduğuna inanırlar. İnsanlar isə buna köklənib, uşaqlarına peyvənd vurmağa qorxurlar. Nəticədə, iki onillik azalmadan sonra xəstələnmə nisbəti yenidən yüksəlməyə başladı.

Lakin hepatit B ilə peyvənd olunmamış insanların əhəmiyyətli bir hissəsində, xüsusən də beş yaşa qədər uşaqlarda bu infeksiya xroniki hala gələcək və gec-tez siroz və ya qaraciyər xərçənginə səbəb olacaqdır. Və onlar ömürləri boyu başqa insanlar üçün infeksiya mənbəyi olacaqlar! Məsələ burasındadır ki, hepatit B-yə qarşı vaksinlər doğuşdan dərhal sonra aparılmalıdır, çünki beş yaşınadək uşaqlarda bu infeksiya 80-90% hallarda xroniki olur.

- Hepatit C virusu çox ağır xəstəliyə səbəb olur. Amma indi müalicə olunurmu?

- Bəli, doğrudan da, son 10 ildə bunun üçün dərmanlar hazırlanıb, onların bir neçə növü var. Amma bu dərmanlar bahadır. Həm dərmana qarşı müqavimət aşkar edilərsə, digər dərmanlara keçmək lazımdır. Ancaq bu cür müalicənin effektivliyi 95% -dən yuxarıdır və bu, dərman hazırlayanlar üçün böyük bir nailiyyətdir.

- Niyə bütün bu virusları ölümcül adlandırırsınız?

- Çünki əgər insan xroniki şəkildə, məsələn, hepatit B-yə yoluxursa, 10-15 ildən sonra proqressivləşən siroz və ya qaraciyər xərçəngi inkişaf edir. Qaraciyər transplantasiyası ömrü maksimum bir və ya iki il yubadır. Ancaq bir insan artıq qaraciyər sirozuna başlamışsa, müalicə, əksinə, ona zərər verəcəkdir. Çünki yoluxmuş hüceyrələrin kütləvi məhvi başlayacaq və orqanizm intoksikasiyadan öləcək.

- Bəs hepatit D və E?

- Hepatit D virusu ancaq hepatit B virusuna yoluxmuş insanda çoxala bilir.Yəni tək hepatitə səbəb olmur və hepatit B virusuna yoluxmayan insanlarda baş vermir. Hepatit E virusuna gəlincə, o, çöl donuzlarından və daha çox bəzi meşə heyvanlarından yoluxmuş ola bilər. Bəzən bu xəstəliyin yayılması donuzların diqqətsiz yetişdirilməsi ilə əlaqələndirilir, lakin bu nadirdir. Üstəlik, bu virus əsasən hamilə qadınlar üçün təhlükəlidir. Amma görünən odur ki, bunun üçün hələ də peyvənd hazırlanmayıb.

Ardı var