Yetkinlərin təxminən 70%-i müxtəlif dərəcədə qacet asılılığından əziyyət çəkir. Doğrudanmı belə insanlarda narkomaniya, nikotin asılılığı və alkoqolizm kimi simptomlar olur? Kim smartfona daha çox aludə olur və uşağa qacetlərlə düzgün davranmağı necə öyrətməli, klinik psixoloq Marianna Abravitova müsahibəsində bildirib.
Aztibb.az “Pravda” nəşrinə istinadən yazır ki, klinik psixoloq qacetomaniyanın əlamətlərini yeni nəslin xəstəliyi kimi təsvir edib.
— Marianna, alimlər və həkimlər niyə qacet və smartfonlara aludəçiliyi psixi xəstəlik hesab edirdilər?
- Çünki bu, narkomaniya, siqaret, alkoqolizm kimi əsl xəstəlikdir. Burada demək olar ki, eyni simptomlar var, ən əsası narahatlıqdır. İnsan bədəninin demək olar ki, bir hissəsini itirdiyi üçün dərhal narahat bir vəziyyətə düşür. Biz smartfonların köməyi ilə imkanlarımızın sərhədlərini aşmışıq, çünki onlar bir çox ehtiyacları əhatə edir:
- real həyatda itkin düşmüş insanlarla emosional və psixoloji əlaqələr;
- dərhal əldə edilə bilən məlumat axını;
- canlı vizual görüntülər.
Ümumiyyətlə, bəyəndiyiniz hər şey əlinizin altındadır. Odur ki, təsəvvür edin ki, birdən kar və ya kor olursunuz və ətrafa öyrəşdiyiniz üçün darıxacaqsınız.
Digər simptomlar ürək döyüntüsü, tərləmə, ayaqların uyuşmasıdır, bunlar asılılığın inkişaf etmiş bir formasıdır.
— Telefon asılılığından kim daha çox əziyyət çəkir, kişilər, yoxsa qadınlar?
- Mən cinsə görə bölməzdim. Burada daha çox konkret insanın emosional səviyyəsindən, onun emosiyalara nə dərəcədə yönəlməsindən asılıdır. Çünki smartfon vasitəsilə biz canlı emosiya alırıq və biz həmişə dərəcəni artırmaq istəyirik.
Üstəlik, bir az rejimsiz bir insansınızsa, hər zaman orada olmaq istəyəcəksiniz.
Daha strukturlaşdırılmış fərdlər daha az emosionaldır və asılılığa daha az həssasdırlar. Yüksək məsuliyyət daşıdıqları üçün özlərinə bir qədər vaxt ayırırlar, işi görür, gəzintiyə çıxırlar. Onlarla hər şey yaxşıdır. Bunları etməsələr o insanlar emosional tələdə qalacaqlar.
Və daha bir amil. Smartfonlarla doğulan yeni nəsil, təbii ki, qadcet asılılığına daha çox meylli olacaq. Çünki biz böyüklərin onsuz necə yaşamaq təcrübəmiz var. Heç bir şey, hətta ev telefonu olmasa, biz asanlıqla sağ qalacağıq və tez uyğunlaşacağıq. Amma yeni nəsil üçün həm təhsil prosesləri, həm də ünsiyyət internet üzərində qurulur.
— Məlumat var ki, Google və digər İT şirkətlərinin rəhbərləri öz övladlarına qadcetlərdən istifadə etməyi tamamilə qadağan edir. Şübhəsiz ki, bunda ağlabatan nəsə var? Uşağa mobil telefondan istifadəni nə vaxt və necə öyrətmək lazımdır?
- Fərqli psixoloqların fərqli fikirləri var. Bəzi insanlar altı-yeddi yaşından etibarən gündə 15 dəqiqə olduğunu düşünür. Fikrimcə, həyat əsasən rəqəmsallaşdığından, uşaq əvvəldən smartfona sahib olmalıdır, amma ağıllı şəkildə, valideynlərin çox ciddi nəzarəti altında. Uşaq smartfonda nəyi öyrənməlidir, hansı funksiyaları, nələrə baxmalıdır, nə qədər vaxt keçirməlidir?
Psixoloji ictimaiyyət uşağa rəqəmsal dünyaya daxil olmağı düzgün öyrətmək üçün proqramlar hazırlamalıdır ki, o, onu tamamilə ələ keçirməsin, internet asılılığı inkişaf etməsin, sadəcə olaraq maraqlı olsun:
- oyuncaqlarla oynamaq,
- küçədə gəzmək
- canlı ünsiyyət qurmaq və s.
İnsan smartfon üçün yox, smartfon insan üçün olmalıdır.
