Cərrahiyyə insanlığın ilk günlərindən meydana gəlib. Hələ qədim zamanlarda ovçular yaralandığı zaman qanaxmanın dayandırılması üçün müxtəlif bitki və otlardan istifadə edilərək yaralar təmizlənir və bağlanırdı.
Aztibb.az Azərbaycanda kliniki cərrahiyyənin ilk inkişaf tarixi, xəstəxanalarda cərrahi şöbələrin yaradılması, alim-cərrahların bu istiqamətdə xidmətləri haqqında yazını təqdim edir.
Xəstələri müalicə etmək üçün istifadə edilən ən qədim cərrahi üsullardan biri xəstəliyin bədəndən uzaqlaşması üçün xəstənin kəllə sümüyündə kiçik bir dəliyin açılması idi. Belə kəllələr arxeoloji qazıntılar zamanı Avropanın müxtəlif yerlərində, xüsusən İngiltərə və Fransada və Peruda tapılıb. Bu üsul bu gün də Əlcəzair, Melaneziya və dünyanın bəzi yerlərində ibtidai tayfalar arasında tətbiq olunmaqdadır.
Qədim hindular daşların cərrahi yolla çıxarılması və plastik cərrahiyyədə bacarıqlı idilər. Zinaya görə verilən cəzalardan biri də burun kəsmək olduğu üçün hind cərrahları tez-tez plastik burun əməliyyatı etməli olurdular və bunun üçün xəstənin yanağından bir parça kəsib bu parçanı burun ucuna tikirdilər.
Azərbaycanda 1980-ci illərdə Ağdam rayonu yaxınlığında Çalağantəpə məntəqəsində aparılan arxeoloji qazıntılar nəticəsində, e.ə. IV minilliyə aid və üzərində trepanasiya əməliyyatının izlərini daşıyan insan kəlləsi aşkar olunub.
Tapıntılar tunc-daş dövründə yaşayan cərrahların müəyyən bilik və səriştəyə malik olmasından xəbər verirdi. Müəyyən edilib ki, əməliyyat çınqıl daşından hazırlanmış skalpellə yerinə yetirilirdi və çox güman ki, xəstənin ağrı və iztirablarını azaltmaq məqsədi daşıyırdı.
Azərbaycanda tibb Manna və Midiya dövlətlərində e.ə. VIII-IV əsrlərdə Assuriya və Babilistan tibbinin təsiri altında inkişaf edib. Atroptena və Qafqaz Albaniyası dövlətlərində tibb nəzəriyyəsi qədim Zərdüştilikdən gələn və yunanlar tərəfindən mənimsənilmiş dörd ünsür (od, su, torpaq və hava) nəzəriyyəsinə əsaslanırdı.
Miladın IV əsrindən etibarən türkəçarə adlanan türk təbabəti daha geniş yayıldı. Həkimlərə türkçə qam (şaman), yaxud otaçı (otlarla müalicə edən həkim), dərmana isə ota deyirdilər.
Orta əsrlərə dair əlyazmalar tibbdən bəhs edən qiymətli məlumatlarla daha zəngin olduğundan, bu əlyazmalar arasında Avropada Abulkasis kimi tanınan Əbülqasım Zəhrəvinin "Cərrahiyyə və Alətlər" kitabı UNESCO-nun Dünya Yaddaşı siyahısına daxil edilib.
Azərbaycanda kliniki cərrahiyyənin ilk inkişaf tarixi Bakı Universitetinin və onun tibb fakültəsinin yaradılması (1920-ci il) ilə əlaqədardır. Ötən əsrdə Azərbaycanda yaradılan Bakı Universitetinin tərkibində bir neçə fakultə olsa da ilk illərdə onlardan yalnız ikisi - tarix-filologiya və tibb fakultələri fəaliyyət göstərirdi. Bakı Universitetinin ilk rektoru V.J.Razumovski, tibb fakultəsinin dekanı isə professor J.J.Şirokoqorov təyin edildi. Universitet rəhbərliyi qısa müddət ərzində o vaxtlar Bakıda yaşayan tibb kadrlarının və müəllimlərinin ən istedadlılarını seçərək tibb fakultəsinə işə cəlb edirdilər. Bunlar arasında B.K.Finkelşteyn, A.İ.Okinşeviç, A.A.Osmanda var idilər.
İlk tədris ilində tibb fakultəsinin müəllimləri arasında bir nəfər də azərbaycanlı yox idi. 1920-1921-ci tədris ilində M.A.Topçubaşov, 1922-1923-cü tədris ilində isə M.A.Mirqasımov universitetə işə qəbul olundular. Sonrakı illərdə isə Avropa və Rusiyanın müxtəlif şəhərlərində tibbi təhsil alaraq Bakıya qayıtmış milli kadrlar işə qəbul edilərək müəllimlərin sayı artırıldı (A.R.Talışinski, İ.M.İsmayılzadə, M.M.Hacıqasımov, A.F.Qafarov,T.K.Əmirov və.s.).
Artıq tibb kadrlarına böyük ehtiyac olduğunu nəzərə alaraq, 1930-cu ildə Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutu yaradıldı və Azərbaycan Səhiyyə Komisarlığının tabeliyinə verildi.
Cərrahlıq əsasən, ümumi, fakultə və hospital cərrahlığı klinikalarda tədris olunurdu. Bu klinikalara görkəmli alim-cərrahlar rəhbərlik edirdilər. Bunlardan biri olan B.K.Finkelşteyn (1871-1931) geniş tibbi biliyə malik olan təcrübəli müəllim, mahir cərrah idi. İlk dəfə olaraq professor B.K.Finkelşteyn tərəfindən 1921-ci ildə rus dilində ümumi cərrahlıq (Pуководства по общий хирургии) dərsliyi yazıldı. 1921-1931-ci illərdə kafedra əməkdaşları tərəfindən kliniki cərrahlığın aktual problemlərinə həsr olunmuş bir neçə doktorluq dissertasiyaları müdafiə olundu (İ.S.Qinzburq 1924, İ.L.Frayerman 1925, M.A.Mirqasımov 1927).
1931-ci ilin sentyabr ayının 20-də B.K.Finkelşteyn ürək tutmasından qəflətən vəfat edir. Ondan sonra kafedraya ilk dəfə olaraq milli kadr professor M.A.Mirqasımov müdir seçilir.
1926-1938-ci illərdə ümumi cərrahlıq kafedrasına tanınmış alim, cərrah A.İ.Okinşeviç (1868-1938). rəhbərlik edib. Onun rəhbərliyi ilə qalxanabənzər vəzinin xəstəlikləri, qara ciyərin absesləri, irinli və təcili cərrahlığın bir sıra məsələləri ilə bağlı elmi-tədqiqat işləri aparılıb. Professor Z.M.Məmmədov, Q.R.Qurbanov, F.Ə.Əfəndiyev alimin tələbələri olublar.
